Ο Τζόγος και οι Γνωσιακές Στρεβλώσεις: Όταν ο Εγκέφαλος Μας Λέει Ψέματα για να Συνεχίσουμε να Παίζουμε
Ο Τζόγος και οι Γνωσιακές Στρεβλώσεις: Όταν ο Εγκέφαλος Μας Λέει Ψέματα για να Συνεχίσουμε να Παίζουμε
Ο εθισμός στον τζόγο δεν είναι μόνο μια υπόθεση συμπεριφοράς. Είναι βαθιά γνωσιακή: για να μπορέσει να επιβιώσει, ο εγκέφαλος δημιουργεί ένα νοητικό περιβάλλον στο οποίο το παράλογο μοιάζει λογικό. Ο παίκτης αρχίζει να υιοθετεί σκέψεις και «λογικές» που, αν τις εξέταζε ψυχραιμα και από απόσταση, θα καταλάβαινε ότι δεν στέκουν. Όμως αυτές οι στρεβλώσεις δεν είναι τυχαίες — είναι απαραίτητες για να συνεχίσει το άτομο να παίζει.
Η γνωσιακή στρέβλωση είναι, με απλά λόγια, ένας τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος παραποιεί την πραγματικότητα για να την κάνει πιο «ανεκτή» ή συμβατή με αυτό που θέλει. Στον τζόγο, αυτό παίρνει τη μορφή σκέψεων όπως:
«Ήμουν άτυχος σήμερα, αλλά η τύχη θα γυρίσει»
«Αν δεν είχα αλλάξει τελευταίο σημείο, θα είχα πιάσει το δελτίο»
«Έχω πλάνο, δεν παίζω τυχαία όπως οι άλλοι»
«Είμαι κοντά στο να ρεφάρω, δεν μπορώ να σταματήσω τώρα»
«Αν χάσω κι άλλα, τότε θα σταματήσω. Απλώς να κάνω άλλη μία προσπάθεια»
Αυτές οι σκέψεις δεν είναι προϊόν βλακείας ή αφέλειας. Είναι μηχανισμοί επιβίωσης του εθισμού. Αν ο παίκτης παραδεχτεί την πραγματικότητα —ότι δηλαδή το παιχνίδι είναι στημένο υπέρ του καζίνο, ότι τα στατιστικά είναι αδυσώπητα, ότι η «τύχη» δεν έχει μνήμη— τότε θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει το κενό, την απώλεια και την ενοχή. Έτσι, ο εγκέφαλος χτίζει άμυνες: δημιουργεί λογικές που φαίνονται σωστές, επειδή επαναλαμβάνονται τόσο συχνά που γίνονται σχεδόν πεποιθήσεις.
Αυτό ενισχύεται ακόμα περισσότερο μέσα από τις κοινότητες των παικτών. Τα φόρουμ, τα social media, οι παρέες στα πρακτορεία στοιχήματος λειτουργούν σαν θαλάμοι αντήχησης (echo chambers). Εκεί, οι ίδιοι μύθοι ανακυκλώνονται:
«Η Stoiximan κρατάει τους καλούς παίκτες πίσω»
«Ο ΟΠΑΠ στηρίζει τους μεγάλους παίκτες γιατί φέρνουν τζίρο»
«Αν παίζεις live, έχεις περισσότερες πιθανότητες να ρεφάρεις»
«Όποιος ξέρει μπάλα, βγάζει λεφτά από το στοίχημα»
Αν πεις αυτές τις φράσεις σε έναν άνθρωπο εκτός του τζόγου, θα σου φανεί αδιανόητο ότι τις πιστεύει κανείς. Κι όμως, μέσα στη φούσκα του εθισμού, αυτές είναι κοινοί τόποι. Η στρέβλωση δεν είναι πια ατομική — γίνεται συλλογική. Όπως μια αίρεση, έτσι κι εδώ η κοινότητα ενισχύει τη φαντασίωση: «δεν είμαστε εθισμένοι, είμαστε παίκτες».
Και όσο πιο μεγάλη η απώλεια, τόσο πιο έντονη η ανάγκη να την δικαιολογήσεις. Είναι πιο εύκολο να πιστέψεις ότι "το σύστημα με κυνηγάει γιατί είμαι καλός" ή ότι "μου χρωστάει το παιχνίδι", παρά να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα του εθισμού. Ο εθισμένος παίκτης γίνεται έτσι όχι μόνο θύμα του παιχνιδιού, αλλά και αυτουργός της ίδιας του της παραπλάνησης.
Η έξοδος από αυτή τη φούσκα ξεκινά τη στιγμή που αρχίζεις να παρατηρείς τις ίδιες σου τις σκέψεις. Όταν ρωτήσεις: «Αν κάποιος άλλος μου έλεγε αυτά που λέω εγώ στον εαυτό μου, θα τα πίστευα;» Η αλήθεια είναι εκεί — στο κενό ανάμεσα στη σκέψη και την επίγνωση.
Ο τζόγος δεν είναι παιχνίδι — είναι ένας κόσμος γεμάτος καθρέφτες που σε δείχνουν όπως θέλεις να είσαι, όχι όπως πραγματικά είσαι. Και αυτός είναι ο πιο ύπουλος εθισμός από όλους.