Τι είναι ο στοιχηματικός εθισμός;

την


Τι είναι ο στοιχηματικός εθισμός;

Ο στοιχηματικός εθισμός (Gambling Disorder) είναι επίσημη διαταραχή εθιστικής συμπεριφοράς. Στο DSM-5 μεταφέρθηκε στο κεφάλαιο «Διαταραχές που σχετίζονται με ουσίες και εθισμούς», μαζί με τις εξαρτήσεις, επειδή μοιράζεται τα ίδια κλινικά/νευροβιολογικά χαρακτηριστικά: ελλιπής έλεγχος, προτεραιοποίηση του παιχνιδιού εις βάρος της δουλειάς, των σχέσεων και της υγείας, και συνέχιση παρά τις συνέπειες. Στο ICD-11 του Π.Ο.Υ. ορίζεται από επίμονη συμπεριφορά με απώλεια ελέγχου και προτεραιότητα στο τζόγο, προκαλώντας σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα. Με απλά λόγια: το παιχνίδι «παίρνει το τιμόνι» και ο άνθρωπος δεν μπορεί πλέον να το σταματήσει μόνος του. NCBI+2Ψυχιατρική+2

Πώς «δουλεύει» στον εγκέφαλο — το σφάλμα πρόβλεψης ανταμοιβής (reward prediction error)
Οι ντοπαμινεργικοί νευρώνες της μέλαινας ουσίας/κοιλιακής καλύπτρας σηματοδοτούν το σφάλμα πρόβλεψης ανταμοιβής: αν το αποτέλεσμα είναι καλύτερο από το αναμενόμενο, η ντοπαμίνη «εκτοξεύεται» (θετικό μάθημα), αν είναι χειρότερο, πέφτει (αρνητικό μάθημα). Αυτό το σήμα-διδασκαλία «χτίζει» συνδέσεις που κάνουν τον εγκέφαλο να επαναλαμβάνει τις συμπεριφορές που ίσως οδηγήσουν σε ανταμοιβή. Στον τζόγο, η αβεβαιότητα τροφοδοτεί συνεχή μικρά σφάλματα πρόβλεψης, άρα συνεχή μάθηση υπέρ της συνέχισης, ενώ τα «φρένα» του προμετωπιαίου φλοιού (αυτοέλεγχος) φθείρονται. PubMed+1

Γιατί γίνεται καταναγκαστικό — διαλείπουσα ανταμοιβή (intermittent reinforcement)
Τα τυχερά παιχνίδια «πληρώνουν» με διαλείπουσα/μερική ανταμοιβή (intermittent/partial reinforcement), συχνά σε πρόγραμμα μεταβλητού λόγου (variable-ratio schedule): ποτέ δεν ξέρεις πότε θα έρθει το επόμενο «καλό». Αυτός ο μηχανισμός είναι το πιο ισχυρό «καύσιμο» για επίμονη συμπεριφορά: αναμονή → προσπάθεια → σporadική ενίσχυση → ισχυρή μνήμη ανταμοιβής → περισσότερη προσπάθεια. Με τον χρόνο, το μοτίβο μετατρέπεται από επιλογή σε καταναγκασμό (compulsion). PMC+2PMC+2

Ο ρόλος των near-miss (παραλίγο νίκη)
Τα near-miss—στιγμές που «άγγιξες» τη νίκη—δεν είναι ουδέτερες αποτυχίες. Ενεργοποιούν κυκλώματα ανταμοιβής σαν να ήταν νίκες, ενισχύουν την επιθυμία να συνεχίσεις και «ξεγελούν» το σύστημα μάθησης ότι «είσαι κοντά». Αυτό έχει φανεί σε πειράματα συμπεριφοράς και απεικόνισης (fMRI): τα near-miss στρατολογούν τον ίδιο «εγκεφαλικό εξοπλισμό» της επιβράβευσης και αυξάνουν το επόμενο ποντάρισμα. PubMed+2PMC+2

Πόσο σοβαρό είναι — συννοσηρότητα & κίνδυνοι
Η βαρύτητα είναι συγκρίσιμη με εθισμούς σε ουσίες: υψηλή συννοσηρότητα με κατάθλιψη, άγχος, χρήση αλκοόλ/ουσιών και αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονικού ιδεασμού/συμπεριφοράς. Νεότερες ανασκοπήσεις και επιδημιολογικά δεδομένα επιβεβαιώνουν τη σύνδεση, ενώ η The Lancet Public Health Commission (2024) χαρακτηρίζει τον τζόγο ζήτημα δημόσιας υγείας με βλάβες που ξεπερνούν τους διαγνωσμένους—αγγίζουν οικογένειες, εργασία, οικονομική ασφάλεια και υγεία. The Lancet+3PMC+3PMC+3

Το φαύλο λουπ — και γιατί συχνά χρειάζονται εξωτερικές παρεμβάσεις
Το μοτίβο στην πράξη: ζημίες/χρέος → άγχος/ντροπή → craving → «κυνηγάω τις ζημίες» → μεγαλύτερο ρίσκο → νέες ζημίες. Κάθε κύκλος αφήνει ισχυρότερο ίχνος μάθησης υπέρ του παιχνιδιού και αποδυναμώνει τον αυτοέλεγχο—γι’ αυτό πολλοί δεν μπορούν μόνοι τους να το ανακόψουν. Οι θεραπείες γνωσιακής-συμπεριφορικής κατεύθυνσης (CBT) μειώνουν τη σοβαρότητα/συχνότητα του τζόγου (ιδίως βραχυπρόθεσμα), ενώ η ένταξη της οικογένειας βελτιώνει τη δέσμευση στη θεραπεία. Όσο νωρίτερα μπει οργανωμένη βοήθεια (θεραπεία, όρια, αυτοαποκλεισμοί, οικονομικές «ασφάλειες»), τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα ύφεσης. SpringerLink+3Cochrane+3PubMed+3

Πού να απευθυνθώ (Ελλάδα)

  • Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 — 24/7, δωρεάν & ανώνυμα. Θα σε κατευθύνουν σε κατάλληλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης+1

  • ΚΕΘΕΑ — Προγράμματα για τυχερά παιχνίδια (δωρεάν υπηρεσίες: ατομική/ομαδική θεραπεία, στήριξη οικογένειας, εξειδικευμένες μονάδες όπως το ΚΕΘΕΑ-ΑΛΦΑ). ΚΕΘΕΑ+1